Langewoordenangst

In e-mails die ik krijg, maar ook in nieuwsberichten tot en met de Nederlandse samenvattingen in dissertaties, wordt het woord parkinsonpatiënt fout geschreven. Het wordt dan bijvoorbeeld ‘Parkinson-patiënt’, ‘Parkinson patiënt’ of ‘parkinson patiënt’, maar dat is allemaal fout, want het is een samengesteld woord, dus één woord èn met een kleine letter. Een basisregel van de Nederlandse spelling is namelijk dat samenstellingen aaneen worden geschreven. Bij samenstellingen met een naam blijft de spatie tussen de naamdelen behouden en geven hoofdletters aan dat het om een eigennaam gaat. Het toegevoegde deel wordt er aan vast geschreven, maar een verduidelijkend streepje mag ook. Bijvoorbeeld Marco Borsatofanclub (of Marco Borsato-fanclub), Witte Boekjegebruiker of Onze Taallezer. In het geval van James Parkinson zou het James Parkinsonbewonderaar worden (of James Parkinson-bewonderaar).

Voor de zekerheid heb ik het nagevraagd bij de Taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal en kregen het volgende antwoord:

“Correct is 'parkinsonpatiënt'. Het woord is een samenstelling (van een ziekteaanduiding en een ander woord), en samenstellingen worden aan elkaar geschreven. Vergelijk 'aidspatiënt', 'grieppatiënt', 'astmapatiënt', 'astmaonderzoek', 'parkinsononderzoek', etc.”

En over hoofdlettergebruik:
“Benamingen van syndromen, aandoeningen en ziekten krijgen geen hoofdletter: 'griep', 'astma', 'mazelen', 'downsyndroom', 'creutzfeldt-jakobsyndroom', 'parkinson', ‘parkinsonisme’, 'alzheimer', 'huntington', 'guillain-barrésyndroom', etc. Als er twee of meer namen in de ziektebenaming terechtgekomen zijn, staat daar een streepje tussen.
Zodra woorden algemene aanduidingen worden en geen eigennaam meer zijn, is er geen reden meer een hoofdletter te gebruiken. Vergelijk woorden als 'daltononderwijs', 'montessorionderwijs', 'steinerschool', 'dieselolie', 'brailleschrift', 'geigerteller', etc.
Uitsluitend in de constructie 'syndroom van Xxx' of 'ziekte van Xxx' begint Xxx met een hoofdletter, omdat dan nog direct naar de eigennaam van een wetenschapper, ontdekker of beschrijver wordt verwezen: 'de ziekte van Parkinson', 'ziekte van Huntington', 'het syndroom van Klinefelter', etc.”

Hetzelfde geldt uiteraard ook voor de andere samenstellingen, dus het is parkinsonverpleegkundige, parkinsonneuroloog, parkinsonmedicatie, parkinsonlogopedist, parkinsonzorg of parkinsoncommunity. En als je wilt ook parkinsonpatiëntenverenigingsvergadering.

Waarom wordt het dan zo vaak fout geschreven?
Ten eerste zijn het neologismen (nieuwe woorden), die ontstaan omdat we woorden nodig hebben om nieuwe fenomenen te beschrijven. Wie zou 5 jaar geleden het woord ‘parkinsoncommunity’ gebruikt hebben zonder te worden uitgelachen? Maar de spellingcontrole in tekstverwerkingsprogramma’s kent deze woorden niet en protesteert met rode golfjes. Ten onrechte dus!
Ten tweede bestaat er een algemene neiging om spaties te gebruiken onder invloed van het gebruik van Engels. Maar het Nederlands is verwant is aan het Duits, bekend om haar lange woorden, zoals Donaudampfschifffahrtsgesellschaftskapitän en ze kunnen nog langer!
Zowel in ons mondeling als ons schriftelijk taalgebruik staan we meer onder invloed van het Engels dan van het Duits en dat geldt met name voor wetenschappers die voornamelijk in het Engels publiceren. Dat doe ik ook, maar als ik geacht wordt om foutloos Engels te schrijven, dan toch zeker ook foutloos mijn eigen taal!

Maar het lijkt wel gegeneraliseerde langewoordenangst, kijk maar om je heen. Er is zelfs een website over dit fenomeen: http://www.spatiegebruik.nl of Signalering Onjuist Spatiegebruik (SOS). De oprichter, taalliefhebber René Dings probeert op vrolijke wijze onjuist spatiegebruik aan de orde stellen. De voorbeelden die hij overal tegenkomt en op zijn website en in zijn boek Weg om legging beschrijft, zijn vaak hilarisch, om te beginnen de titel: gaat het om mannen die hun vrouw verlaten vanwege hun legging of om een wegomlegging? Nog een paar?
- Krantenkop: “Veel diarree gevallen in Nickerie". Dat kun je beter niet letterlijk nemen.
- Aankondiging op caféraam: “ Binnen kort geopend”. Buiten een biertje drinken dus?
- Te koop voor de echte fans: “Nieuw! Feijenoord uit tenue”. Gaan de spelers uit de kleren om de kas te spekken?

Of wel eens op de markt wervende verkoopteksten gezien als "Lekker bekken: 3 euro" van de visboer, "Honden kussen, 5 euro" van de dierenwinkel of "Konijnen bouten voor 7,50" van de slager (p.107)?
Nieuwsgierig geworden en wil je weten hoe goed jouw spatiegebruik is, doe dan de spatietoets op http://www.spatiegebruik.nl/spatietoets. Ben je een spatiesukkel, spatiespotter of spatiemeester?

Tenslotte twee tips:
1. Ben je actief op twitter volg dan @onzetaal en @spatiegebruik, allebei erg leuk en leerzaam.
2. Zoek bij meningsverschillen op de website van Onze Taal of stel je spellingsvraag aan de Taaladviesdienst.

Dit is een licht aangepaste herpublicatie van een blog voor ParkinsonNet Nederland, geplaatst in september 2011, omdat die tekst niet meer openbaar beschikbaar was.